سینه‌زنی و پیاده‌روی شاه عباس اول از اصفهان برای زیارت مرقد امام هشتم تا مشهد

[Hamid2day]

✒محمد امیری

شاهان صفوی برای تقویت شیعه در میان ایرانیان به هر تدبیر دست زدند. از جمله روز ملی اعلام شدن زادروز و روز وفات امامان شیعه از همین دوره است، لباس مشکی پوشیدن و غم زده جلوه‌دادن در ایام وفات امامان و همچنین تشویق به زیارت عتبات عالیات. مورخان دیار فرنگ تشویق به رفتن به زیارت عتبات را به گونه ای دیگر تفسیر کرده و گفته‌اند که یک هدف دولت صفویه از آن، اثبات رابطه مذهبی بین‌النهرین با ایران بود که منجر به چند جنگ بزرگ و خونین میان ایران و عثمانی شد. صفویه همچنین از جبل عامل لبنان، بین‌النهرین و بحرین مدرس علوم دینی به ایران دعوت کرد و به رسم آنان، عمامه‌گذاری و عبا از آن زمان رایج شد و... همچنین از جمله خرافاتی که در زمان صفویان باب شد، رفتن به زیارت مرقد امام هشتم، با پای پیاده از اصفهان بود، و اینکه توجه هرچه بیشتر به کسانی که نشان می‌دادند پیشانی‌شان از فرط نمازگزاری کبود شده است.

◀ در زمان شاه‌عباس از آغاز محرم، مراسم ویژه روضه‌خوانی و عزاداری برگزار می‌شد و همچنین در دوره فرمانروایی او بود که این رسم اجباری شد. شاه عباس در مراسم عزاداری محرم در ملاعام سر و سینه می‌زد و به گریه و زاری می‌پرداخت. در گزارش سفیر اسپانیا از شاه عباس به دربار اسپانی آمده است:

" او خود را سید و از دودمان علی می‌دانست و به پیامبر و علی علاقه نشان می‌داد. در هنگام جنگ پیراهنی که روی آن آیاتی از قرآن بود می‌پوشید ".

◀ ملا جلال‌الدین منجم، از ستاره‌شناسان مشهور دوره صفویه بود. وی در عهد خود، به واسطه تسلط بر علوم فلکی و نجوم، شهرتی داشت. از آن مهمتر در سفرها و جنگ‌ها و عمده دیگر اوقات، شاه عباس را همراهی می‌کرد. او شرح سفر زیارتی شاه عباس به مشهد را با جزئیات نگاشته است. او در سفرنامه‌ای که نوشته، این سفر را در زمره وقایع سال ۱۰۱۰ ق. مطرح می‌کند. جالب این‌جاست، در آن برهه و همزمان با حرکت شاه عباس، طول مسیر بین اصفهان تا مشهد را در اصطلاح طناب می‌کنند تا مسافت دقیق مسافرت مشخص شود. او جایی از سفرنامه‌اش نوشته است:

" ... و چون نواب کلب آستان علی نذر شرعی فرموده بودند که از مقر سلطنت پیاده به زیارت امام الجن و الانس ابوالحسن علی بن موسی الرضا (ع) بروند، در پنج شنبه پانزدهم ربیع الاول به نذر خود وفا نموده و پیاده متوجه شدند و مقرر فرمودند که این راه را با مهتر سلیمان، با دو کس دیگر طناب زنند تا مسافت هر منزل معلوم شود. هر طناب پنجاه ذرع اصفهان است و هشتاد ذرع شرعی و فرسخی یکصدوپنجاه طناب است. چنانچه فرسخش هفت هزار و پانصد ذرع اصفهان باشد و دوازده هزار ذرع شرعی. معلوم باشد که از اصفهان تا رباط قاضی عماد هشت فرسخ و پنجاه طناب است... ".

◀ شاه عباس در طول سفری که با پای پیاده به مشهد دارد، از این وادی‌ها عبور می‌کند: از اصفهان به کاشان می‌رود و بعد از عبور از آران و بیدگل، خوشاب، دشت کن، حوض آقا محمد، پل شوراب، قریه قید، آب باریک، لاسجرد، سرخه، سمنان، چاشته خواران، رباط آهوان، رباط قوشه، ده فاروق سلطان، دامغان، ده ملا، غوریان، میامی، الهاک، مزینان، سبزوار، رباط دودر، کلیدر و نیشابور تا بالاخره به مشهد می‌رسد. در اسناد آمده که فاصله اصفهان تا مشهد مقدس بنا به احتساب همراهان شاه صفوی، صد و نود و نه فرسخ و هشتاد و یک طناب و بیست و پنج ذرع تخمین زده شد. میرزا حسن علی نصرآبادی، شاعر سده یازدهم در باب این سفر شعری سروده و گفته است:

صدقش رفیق و توفیق همراه و هم سفر گشت
برده پیاده پویان چونان که بر فلک خور
تاریخ این سفر خواست از شاه طبع گستاخ
گفتا پیاده کردم هفتاد حج اکبر.(۱)

◀ در سده نهم قمری نیز کلاویخو، جهانگرد اسپانیایی که سفری به مناطق مختلف ایران داشته؛ درباره مشهد و ظرفیت‌های مذهبی و زیارتی آن نوشته است:

" مشهد شهر عمده زیارتی هم در این حوالی است و سالانه گروه بیشماری به زیارت آن می‌آیند. هر زائری که به آن جا رفته باشد، چون بازگردد، همسایگانش نزد او می‌آیند و لبه قبای او را می بوسند.(۲)، و به زائرانی که کار زیارت را به پایان برده‌‍‌اند؛ "زیارت قبول" و به آنانی که در آغاز آن هستند؛ "التماس دعا" گفته می‎شود.(۳)


منابع:

۱. تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال. ملا جلال‌الدین منجم. به کوشش سیف ا... وحیدنیا. تهران: وحید ۱۳۶۶، صفحات ۲۰۶-۲۰۷.
۲. سفرنامه کلاویخو؛ ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ١٣٧. ص ۱۹۲.
۳. زندگی و سفرهای وامبری: دنباله سیاحت درویش دروغین. ترجمه محمد حسین آریا. تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۷۲، ص۲۶۹.

کانال کتابهای ممنوعه
@ketab_mamnouee